キリル文字で表記されるモンゴル諸語の比較では、モンゴル語族のうち、キリル文字で表記されるモンゴル国の公用語であるハルハ・モンゴル語とロシアのブリヤート共和国の公用語であるブリヤート語、カルムイク共和国の公用語であるカルムイク語の3つの言語の差異を紹介する。
モンゴル諸語のキリル文字化
モンゴル民族の居住地域は複数の独立国に跨っているが、かつては共通のモンゴル文字を使用していた。しかし、20世紀初頭に各地域で独自のキリル文字正書法が制定された結果[1]、各民族間で文章による意思の疎通が困難になってしまった。そこで、一般的に使用される語彙の各言語による比較を示す。
キリル文字
3言語とも現在は主にキリル文字を使用しているが、ハルハ・モンゴル語はロシア語アルファベット33文字に、ө、үを加えた35文字を使用していて、ブリヤート語はこれにһを加えた36文字を使用している。さらにカルムイク語はө、ү、һのほかにә、җ、ңを加えた39文字を使用している。
各言語の文の比較
| 分類 | 日本語 | ハルハ・モンゴル語 | ブリヤート語[2] | カルムイク語[3] | |
|---|---|---|---|---|---|
| あいさつ・質問文 | こんにちは | сайн байна уу! | hайн байнахтун | ||
| やあ | сайн уу! | hайн уу! | менд! | ||
| амар мэнд сайн сууж байна уу! | |||||
| あなたはどなたですか？ | чамайг хэн гэдэг вэ? | ши хэн гэжэ нэрэтэйбши? | чи кемб? | ||
| あなたの名前は何ですか？ | чиний нэр хэн бэ? | шинии нэрэ (нэрэшни) хэн бэ? | чини нерн кемб? | ||
| 何歳ですか？ | чи хэдэн настай вэ? | ши хэдытэйбши? | чи кедүтәвч? | ||
| 何年生まれですか？ | чи хэдэн оных вэ? | ши хэды онойбши? | чи ямаран жилтэ? | ||
| お国はどちらですか？ | чи хаанаахынх вэ?, чи хаанаас ирсэн юм бэ? | ши хаанахибши? | чи хамаһас ирсмб? | ||
| どこで学んでいますか？ | чи хаана сурдаг вэ? | ши хаана һуранабши? | чи альд сурнач? |
各言語の語彙の比較
| 分類 | 日本語 | ハルハ・モンゴル語 | ブリヤート語 | カルムイク語 | |
|---|---|---|---|---|---|
| 人称代名詞 | 私 | би | би | би, бив | |
| 君 | чи | ши | чи | ||
| 彼 | тэр | тэрэ | тер | ||
| 私たち | бид, бидэн | бидэ | бидн, мадн, маанр, ма | ||
| あなた | та | та | та, тадн, тан | ||
| あなたたち | та нар | та | таанр | ||
| 彼ら | тэд, тэд нар, эд нар | тэдэ | тедн, эдн | ||
| 指示代名詞 | 左 | зүүн | зүүн | зүн | |
| 右 | баруун | баруун | барун | ||
| これ | энэ | энэ | эн | ||
| あれ | тэр | тэрэ | нөгә, одак, саак, аана | ||
| ここ | энд，үүнд | эндэ | энд, үүнд | ||
| そこ | тэнд | тэндэ | тенд | ||
| 近い | ойр, дөт, хажууд | ойро | өөр, дөт, шиидр, өөрхн, хаҗудк | ||
| 遠い | алс, холын | холо, холын | хол, холын, ууҗм, шилҗлһн | ||
| 数字 | 1 | нэг | нэгэн | негн | |
| 2 | хоёр | хоёр | хойр | ||
| 3 | гурав, гурван | гурбан | һурвн | ||
| 4 | дөрөв, дөрвөн | дүрбэн | дөрвн | ||
| 5 | тав, таван | табан | тавн | ||
| 人 | 人 | хүн | хүн | күн, күмн | |
| 名前 | нэр | нэрэ | нерн | ||
| 父 | аав, эцэг | эсэгэ, аба | эцк, бааҗа, дәәдә, аак | ||
| 母 | эх, ээж | эхэ, эжы | эк, ээж | ||
| 男 | эр, эрэгтэй, залуу | эрэ, эрэгтэй | залу, эр | ||
| 女 | эм, эмэгтэй, хүүхэн, бүсгүй | эхэнэр, һамган | күүкд күн, эм, баавһа, гергн | ||
| 夫 | нөхөр | нүхэр, үбгэн | нөкр, залу | ||
| 妻 | эхнэр, гэргий, авгай | һамган | гергн, баавһа | ||
| 子ども | хүүхэд, үр | үхибүүн | күүкд, үрн, балчр, нилх, исәлә, гоога, көкүл, баһ | ||
| 息子 | хүү, хөвүүн | үхибүүн | көвүн | ||
| 娘 | охин | басаган | күүкн | ||
| 友達 | найз, нөхөр, анд | нүхэр, анда | иньг, үр, нәәҗ | ||
| 色 | 赤 | улаан | улаан | улан | |
| 青 | хөх | хүхэ | көк | ||
| 緑 | ногоон | ногоон | ноһан | ||
| 黄色 | шар | шара | шар | ||
| 白 | цагаан | сагаан | цаһан | ||
| 黒 | хар | хара | хар | ||
| 時間 | 夜 | шөнө | hүни | сө | |
| 朝 | өглөө | үглөө | өрүн | ||
| 昼 | өдөр | үдэр | өдр | ||
| 明日 | маргааш | үглөөдэр | манһдур | ||
| 昨日 | өчигдөр | үсгэлдэр | өцклдур | ||
| 週 | долоо хоног | долан хонг | |||
| 年 | жил, он | жэл | җил, өөн, ө, он | ||
| 自然 | 太陽 | нар, наран | наран | нарн, адьян | |
| 月 | сар, саран | һара | сар | ||
| 星 | од, одон | одон | одн | ||
| 水 | ус, усан | уһан | усн | ||
| 川 | гол, мөрөн | гол, мүрэн | һол, мөрн һол | ||
| 湖 | нуур | нуур | нур | ||
| 海 | тэнгис | далай | тенгс | ||
| 塩 | давс | дабһан | давсн | ||
| 石 | чулуу | шулуун | чолун | ||
| 砂 | элс | элһэн | элсн, шора | ||
| 土、土地 | газар, шороо | газар | һазр, шора | ||
| 雲 | үүл | үүлэн | үүлн, бахрагсн | ||
| 空 | тэнгэр, огторгуй | тэнгэри | теңгр, оһтрһу | ||
| 風 | салхи | hалхин | салькн | ||
| 雪 | цас | саhан | цасн, архайг | ||
| 氷 | мөс | мүльhэн | мөсн | ||
| 火 | гал | гал | һал | ||
| 山 | уул, хад | хада, уула | уул, хад, үүл | ||
| 生物 | 生物 | мал, амьтан, адгуус | амитан | мал, адусн, аһурсн, әмтн | |
| 魚 | загас | загаhан | заһсн, бершг | ||
| 鳥 | шувуу, жигүүртэн | шубуун | шовун, җивртн | ||
| 犬 | нохой | нохой | ноха | ||
| 蛇 | могой | могой | моһа | ||
| 虫 | өт, хорхой | хорхой, үтэн | өтн, хорха | ||
| 植物 | 木 | мод | модон | модн | |
| 枝 | мод, саваа | модон | модн, чичә | ||
| 森 | ой, ой мод, шугуй | ой | ө, ө-модн, шуhу модн | ||
| 果物 | жимс | жэмэс | земш, темсн, зер-земш | ||
| 種 | үр | хүрэнгэ | экн | ||
| 葉 | навч | набша | хамтхасн, намч, навч, бүчр | ||
| 根 | үндэс | үндэһэн | уңг, үндсн, йозур, бетк | ||
| 花 | цэцэг | сэсэг | цецг | ||
| 草 | өвс, ногоо, ширгэ | ногоон | ноһан, өвсн, нөөлүр, ширг | ||
| 畜産関係 | 縄 | дээс, уяа, аргамжаа, оосор, бүч | аргамжа | деесн, ооср, бүч, арһмҗ, зел, уя | |
| 皮革 | арьс, шир | арhан | арсн | ||
| 肉 | мах | мяхан | махн, хасв, зовлһ | ||
| 血 | цус | шуһан | цусн | ||
| 骨 | яс | яһан | ясн | ||
| 脂肪 | өөх | тоһон, өөхэн | өөкн, хорһн | ||
| 卵 | өндөг | үндэгэн | өндгн | ||
| 尾 | сүүл | һүүл | сүл | ||
| 体 | 毛 | үс | үһэн | үсн | |
| 頭 | толгой | толгой | толһа | ||
| 耳 | чих | шэхэн | чикн | ||
| 目 | нүд, нүдэн | нюдэн | нүдн | ||
| 頬 | хацар | хасар | халх | ||
| 口 | ам | аман | амн | ||
| 舌 | хэл | хэлэн | келн | ||
| 足 | хөл | хүл | көл | ||
| 膝 | өвдөг | үбдэг | өвдг | ||
| 手 | гар, мутар | гар | һар, мотр | ||
| 腹 | гэдэс | гэдэhэн | гесн | ||
| 背中 | нуруу | нюрган | нурһн | ||
| 胸 | цээж, өрц | сээжэ | чееҗ, өрч | ||
| 心臓 | зүрх | зүрхэн | зүркн | ||
| 肝臓 | элэг | эльгэн | элкн | ||
| 腎臓 | бөөр | бөөрэ | бөөр | ||
| その他の名詞 | 愛 | хайр, дурлал | дуран | дурн | |
| 国 | улс, орон | орон | орн, таңһч, улс | ||
| 都市 | хот | хото | балһсн | ||
| 故郷 | нутаг | нютаг | нутг | ||
| 家 | гэр | гэр | гер | ||
| 通り | гудамж | гудамжа | һудамж | ||
| 店 | дэлгүүр | дэлгүүр | делгүр | ||
| 歌 | дуу | дуун | дун | ||
| デール | дээл | дэгэл | девл | ||
| 形容詞 | 長い | урт | ута | ут | |
| 高い | өндөр | үндэр | өндр | ||
| 重い | хүнд | хүндэ | күнд | ||
| 全ての | бүх, бүгд, даяар, хамаг | бүхы, бүгэдэ | цуһар, бүгд, хамг, даян | ||
| 大きい | том, их | томо | том, ик | ||
| 多い | их, олон | олон | олн, дала, ик, икәр | ||
| 少ない | цөөн, цөөхөн, хэдэн, хэдхэн | хэдэн | цөөкн, цөн, невчкн | ||
| 低い | бага | бага | баһ, бичкн, невчкн, баахнар | ||
| 小さい | бяцхан, жижиг, өчүүхэн | бишыхан, божо, жэжэ | бичкн, җиҗг, җаахн, үчүкн | ||
| 細い | нарийн, нимгэн | нарин, нимгэн | нәрн, нәрхн, нимгн | ||
| 寒い、冷たい | хүйтэн | хүйтэн | киитн, көргәсн | ||
| 新しい | шинэ | шэнэ | шин | ||
| 古い | хуучин, хөгшин, настай, ахмад | хуушан | көгшн, наста, хуучн | ||
| 正しい | зөв | зүб | чик, зөв | ||
| 良い | сайн | һайн | сән, сәәтә, һәәвһә | ||
| 悪い | муу | муу | му, аанахай | ||
| きれいな | цэвэр | сэбэр | цевр | ||
| まっすぐな | шууд, шулуун, цэх | сэхэ | һо, чик, шуд, шудрһ | ||
| 丸い | бөөрөнхий, дугуй | түхэреэн | төгрг, моһлцг, дуһу | ||
| 鋭い | хурц, шовх | хурса | хурц, үзүртә, иртә | ||
| 疑問詞 | 誰 | хэн, хэн бэ | хэн | кен, кемб, кемби | |
| いつ | хэзээ | хэзээ | кезә | ||
| 何 | юу, юу юм бэ | юун, юу | юн, юмб, юмби | ||
| どこ | хаана, аль, хаа | хаана | хама, альд, әлд, ха | ||
| どう | яаж, хэр | хэр | яһҗ, яһад | ||
| 動詞 | 飲む | уух, ундаалах | ууха | уух, ундлх, эдлх | |
| 食べる | идэх, зооглох | эдеэлхэ | идх, эдлх, зооглх, уух | ||
| 吸う | хөхөх | хүхэхэ | көкх | ||
| 吹く | үлээх | үлеэхэ | үләх, сүүгх | ||
| 呼吸する | амьсгалах | амилха, амисхалха | әмсхлх, әмсхлгдх, кииһән авх | ||
| 笑う | инээх, хөхрөх | энеэхэ | инәх, һочкнх | ||
| 見る | харах, үзэх | хараха | үзх, харх, һәәхх, шухих | ||
| 聞く | сонсох, дуулах | дуулаха | соңсх | ||
| 知る | мэдэх | мэдэхэ | медх, медҗәх | ||
| 思う | бодох, сэтгэх, санах | бодохо, шэбшэхэ | санх, бодх, седклх | ||
| 嗅ぐ | үнэрлэх, шинших | үнэрдэхэ | үнрчлх, шиңшх | ||
| 恐れる | айх, сүрдэх | айха | әәх, сүрдх | ||
| 寝る | унтах, нойрсох | унтаха | унтх, нөөрсх | ||
| 生きる | амьдрах | амидарха | бәәх, җирһх, бәәршх | ||
| 死ぬ | үхэх, нас барах, өнгөрөх | үхэхэ | үкх, өңгрх | ||
| 殺す | алах | алаха | алх | ||
| 打つ | цохих | сохихо | цокх, чичх, нудрмдх | ||
| 分ける | хуваах, задлах | хубааха | хувах, хойра кех, зедлх | ||
| 泳ぐ | хөвөх | тамарха | усчх, өөмх, көвх | ||
| 飛ぶ | нисэх | ниидэхэ | нисх | ||
| 行く | явах, одох | ябаха | йовх, одх, очх | ||
| 来る | ирэх | ерэхэ | ирх, аашх | ||
| 座る | суух | һууха | суух | ||
| 止まる | зогсох | байха | зогсх | ||
| 回す | эргүүлэх | эрьелдүүлхэ | дуһрулх, эргүлх | ||
| 与える | өгөх | үгэхэ | өгх | ||
| つかむ | барих | бариха | бәрх | ||
| 引く | татах, чирэх | татаха, зүдхэхэ | татх, чирх | ||
| 縫う | оёх, шидэх | оёхо | уйх, шидх | ||
| 言う | хэлэх, гэх | гэхэ | келх, гих | ||
| 歌う | дуулах | дуулаха | дуулх | ||
| 遊ぶ | наадах | наадаха | наадх, цокх, татх | ||
| 燃える | шатах, ноцох | дүрэхэ | шатх, дүрвкх | ||
| その他 | 禁止（～な） | битгий, бүү | бү | бичә, бичкә, биш, уга, угаһар, бү | |
| 異なる | бус, биш, ондоо | бэшэ, буса, ондоо | талдан, оңдан, биш, нөгә | ||
| と（並立） | ба, болон | ба, болон | болн, чигн, ба | ||
| もし | бол, хэрвээ | хэрбээ... hаа, бол | ... болхла, кемр, кемрҗән | ||
| 助詞 | （～の）上に | дээр | дээрэ | деер | |
| ～に（場所） | -д/-т | соо, -да/-дэ/-до, -та/-тэ/-то | -д/-т, дотр | ||
| ～と（共同） | -тай/-тэй/-той | -тай/-тэй/-той | -та/-тә, -ла/-лә |